Δημοσιεύματα

Μερικά θέματα από τον νέο Κώδικα πολιτικής δικονομίας και τη διεθνή αναγκαστική εκτέλεση

Εγγυήσεις για εκτέλεση των υποχρεώσεων στην διεθνή ανταλλαγή Οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης και της ένταξης των κρατών στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας καλύπτουν όλο και πιο έντονα και την χώρα μας. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών γίναμε μάρτυρες της μετάβασης από ρυθμιζόμενη οικονομία σε μια οικονομία της αγοράς, η οποία έγινε με την ενεργό συμμετοχή των ξένων επενδύσεων και της εμπορικής δραστηριότητας αλλοδαπών. Αλλοδαποί απέκτησαν συμμετοχή σε βουλγαρικές επιχειρήσεις και συμμετείχαν στη σύσταση εμπορικών εταιριών στη Βουλγαρία για την πραγματοποίηση εμπορικής δραστηριότητας. Ιδιαίτερα ισχυρό τα τελευταία χρόνια είναι το συμφέρον αλλοδαπών προς τις επενδύσεις σε ακίνητα στη χώρα μας. Οι διεθνείς εταιρείες εισέρχονται στην χώρα μας και καθιερώνουν την παρουσία τους στην αγορά με την πώληση των προϊόντων τους στην βουλγαρική αγορά καθώς και μέσω παραγωγής «έξω». Η ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση συμβάλλει στην περαιτέρω βελτίωση και ενίσχυση των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στα άρθρα 23, 39, 43, 49 και 56, καθορίζει τις αρχές της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, υπηρεσιών, προσώπων και κεφαλαίων εντός της Κοινότητας. Το άρθρο 65 της Συνθήκης εξουσιοδοτεί την Κοινότητα να λαμβάνει μέτρα στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης και της εκτέλεσης αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Η αυξημένη διεθνής ανταλλαγή αγαθών, ξένων επενδύσεων και οικονομικής δραστηριότητας αλλοδαπών στην Βουλγαρία απαιτούν την ύπαρξη κατάλληλων νομικών εγγυήσεων για την εκτέλεση των υποχρεώσεων. Μαζί με τις εγγυήσεις που προβλέπονται στο Νόμο περί υποχρεώσεων και συμβάσεων και στον Εμπορικό νόμο, όπως οι κυρώσεις στις περιπτώσεις μη εκπλήρωσης και καθυστερημένης εκπλήρωσης (χρεοστάσιο, τόκος υπερημερίας, αποζημίωση για ζημίες και απώλειες κερδών) και την δυνατότητα σύστασης αποζημίωσης (υποθήκη, ενέχυρο, εγγύηση [1]) ουσιώδης και αναγκαία εγγύηση είναι η δυνατότητα  αναγκαστικής εκτέλεσης των υποχρεώσεων με τη βοήθεια του κράτους - ήτοι των δικαστικών αρχών του και των οργάνων αναγκαστικής εκτέλεσης. Αναγνωρίζοντας αυτή την ανάγκη ο νομοθέτης επί χρόνια έκανε μεταρρυθμίσεις στον τομέα των αστικών υποθέσεων με σχετικές τροποποιήσεις και συμπληρώσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Σημαντική μεταρρύθμιση για την αύξηση της αποτελεσματικότητας στις διαδικασίες εκτέλεσης πραγματοποιήθηκε με το Νόμο για τους ιδιωτικούς δικαστικούς επιμελητές (Αναν. ΦΕΚ 43 από 20/05/2005, τροπ. και συμπλ.). Επόμενο μεγάλο βήμα ήταν το ψήφισμα του νέου Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας/ ΚΠολΔ/ (Αν. ΦΕΚ 59 από 20/07/2007 σε ισχύ από 1/03/2008, τροπ. και συμπλ. με ΦΕΚ 50 από 30/05/2008, σε ισχύ από 1/03/2008). Ο νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας κατάργησε πλήρως τον ΚΠολΔ από το 1952. Η θέση σε ισχύ του νέου Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας στις 1 Μαρτίου του τρέχοντος έτους αντιμετωπίστηκε με ανησυχία και φόβο από τη νομική κοινότητα στην χώρα μας. Η μακροχρόνια εφαρμογή του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας από το 1952 δημιούργησε σημαντική δικαστική πρακτική σχετικά με την εφαρμογή του, υπάρχουν πολλά συγγράμματα και δημοσιεύσεις σχετικά με το Αστικό Δίκαιο και μερικά θέματά του γραμμένα κατά την περίοδο ισχύς του καταργημένου Κώδικα – με πρώτο το μνημειώδες έργο του καθηγητή Zhivko Stalev «Αστικό Δίκαιο της Βουλγαρίας» το οποίο είχε οκτώ εκδόσεις. Ανεξάρτητα από τα προτερήματα ή τα ελαττώματά του ο νέος Κώδικας Ποινικής Δικονομίας είναι γεγονός και οι δικηγόροι αντιμετωπίζουν την ανάγκη, την δυσκολία και την ευθύνη να ερμηνεύουν και να εφαρμόζουν τις διατάξεις του. Αρκετά είναι τα ερωτήματα που τίθενται σχετικά με το νέο νομικό καθεστώς της αναγκαστικής εκτέλεσης στο πλαίσιο του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας όπως ορίζεται στο πέμπτο μέρος "Εκτελεστική διαδικασία". Ερωτήματα προκύπτουν ακόμα σχετικά με τα βασικά θέματα της εκτελεστικής διαδικασίας – τις προϋποθέσεις για την αναγκαστική εκτέλεση. Όπως είναι γνωστό οι προϋποθέσεις για την αναγκαστική εκτέλεση οι οποίες προσδιορίζουν το δικαίωμα αναγκαστικής εκτέλεσης είναι τρεις: εκτελεστέο δικαίωμα, εκτελεστός τίτλος και διαταγή εκτελέσεως /όπως διδάσκει ο Zh. Stalev, Βουλγαρικό Δίκαιο Πολιτικής Δικονομίας, С., 2004, σελ. 723 -724/. Το νέο καθεστώς της εκτελεστικής διαδικασίας ωστόσο θέτει ορισμένα ζητήματα προς συζήτηση στα οποία ελπίζουμε να δώσουμε έμφαση στο παρόν άρθρο χωρίς να έχουμε την απαίτηση ότι θα δώσουμε οριστικές απαντήσεις ή αναμφισβήτητες ερμηνείες. 

Εκτελεστοί τίτλοι και διαδικασία βάσει εντάλματος σύμφωνα με το νέο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας      Κατά την ισχύ του ΚΠολΔ από το 1952 οι εκτελεστοί τίτλοι και η διαδικασία έκδοσης διαταγής εκτελέσεως προβλέπονταν στο δεύτερο μέρος "Διαδικασία αγωγής" /αρθ. 237-255 του ΚΠολΔ/. Αν και επίμαχο από άποψη βασικής νομικής λογικής η θέση του εκτελεστού τίτλου και της διαδικασίας έκδοσης διαταγής εκτελέσεως εξέφραζε την ιδέα ότι η διαδικασία μπορεί να μετατραπεί σε διμερή και αγωνιστική σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, στην έκκληση της έκδοσης διαταγής εκτελέσεως, στην άσκηση ενστάσεων βάσει του αρ. 250 του ΚΠολΔ (καταργ.) ή στην υποβολή αγωγής βάσει του αρ. 254 του ΚΠολΔ (καταργ.)[2]. Αυτό δείχνει ότι η καθιέρωση του εκτελεστέου δικαιώματος θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί παράλληλα με την αναγκαστική εκτέλεσή του [3]. Στο νέο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας οι εκτελεστοί τίτλοι αναφέρονται στο άρθρο 404 του ΚΠολΔ. Μετά από μια προσεκτική ανάγνωση της εν λόγω διάταξης διαπιστώνουμε ότι ο Νόμος υποδεικνύει μόνο τους λεγόμενους «δικαστικούς εκτελεστούς τίτλους» - αποφάσεις και άλλες πράξεις, που εκδίδονται από δικαστήριο ή άλλη δικαστική αρχή συμπεριλαμβανομένου ενός αλλοδαπού δικαστηρίου ή διαιτησίας. Στην διάταξη λείπει ο μακρύς κατάλογος των «μη δικαστικών εκτελεστών τίτλων» που προβλέπονταν στον ΚΠολΔ που καταργήθηκε και συγκεκριμένα: έγγραφα και ενημερώσεις λογαριασμών που υποδεικνύουν τις απαιτήσεις των τραπεζών, των δημόσιων οργανισμών και των δήμων, του Εθνικού ασφαλιστικού ταμείου, έγγραφα και αποσπάσματα από λογιστικά βιβλία για τη θέσπιση των υποχρεώσεων των εργοδότων σχετικά με χρηματικές αξιώσεις των εργαζομένων, αποφάσεις των διοικητικών οργάνων η εκτέλεση των οποίων έχει ανατεθεί στα αστικά δικαστήρια, υποσχετικές επιστολές, συναλλαγματικές, επιταγές και άλλα αξιόγραφα, ομόλογα, τίτλοι κυριότητας, συμβάσεις και άλλες συμφωνίες με επικύρωση των υπογραφών από συμβολαιογράφο, αποσπάσματα από το Κεντρικό μητρώο σχετικά με ιδιαίτερα ενέχυρα για καταγραφή σύμβασης πώλησης με την επιφύλαξη της κυριότητας μέχρι την καταβολή του τιμήματος, συμβάσεις μίσθωσης, συμβάσεις παραχώρησης, πράξεις που έχουν τεθεί σε ισχύ για την σύσταση ιδιωτικών, κρατικών και δημοτικών απαιτήσεων, άλλα έγγραφα για τα οποία η νομοθεσία επιτρέπει να εκδίδονται διαταγές εκτελέσεως (βλ. άρθρο 237 γρ. "в" - "м" ΚΠολΔ/ καταργ.). Κάτι ανάλογο με τους μη δικαστικούς εκτελεστούς τίτλους βρίσκουμε μόνο στο άρθρο 417 του ΚΠολΔ με τίτλο  "Ένταλμα εκτέλεσης βάσει εγγράφου. Σημαντική καινοτομία στον ΚΠολΔ σε σχέση με το παλιό που καταργήθηκε είναι η διαδικασία βάσει εντάλματος που προβλέπεται στο κεφάλαιο ХХХVІІ. Ο νέος νόμος  προβλέπει τη δυνατότητα έκδοσης εντάλματος εκτέλεσης στις περιπτώσεις που προβλέπονται στο άρ. 410, εδ. 1 του ΚΠολΔ (η οποία δεν απαιτεί την προσκόμιση εγγράφου) και στο αρ. 417 του ΚΠολΔ (με βάση την προσκόμιση κάποιου από τα έγγραφα που αναφέρονται στην διάταξη [4]. Η διαδικασία βάσει εντάλματος αποτελεί μέρος της αναγκαστικής εκτέλεσης και διαδικασία που προηγείται της πραγματικής εκτέλεσης. Εάν γίνει σύγκριση μεταξύ της διαδικασίας βάσει εντάλματος σύμφωνα με τον νέο ΚΠολΔ και της διαδικασίας έκδοσης διαταγής βάσει μη δικαστικού εκτελεστού τίτλου από τον παλιό ΚΠολΔ θα εντοπιστούν ορισμένες ομοιότητες, αλλά και σημαντικές διαφορές. Η διαδικασία έκδοσης διαταγής εκτελέσεως βάσει του αρ. 242 – 244 του ΚΠολΔ (καταργ.) συμπεριλάμβανε έλεγχο από το δικαστήριο αρμόδιο για τον εκτελεστό τίτλο – σχετικά με το εάν ο εκτελεστός τίτλος είναι τακτικός και μπορεί να υπόκειται σε αναγκαστική εκτέλεση. Στην διαδικασία έκδοσης εντάλματος εκτέλεσης βάσει του αρ. 410, εδ. 1 του ΚΠολΔ δεν προσκομίζεται «εκτελεστός τίτλος» (έγγραφο που να πιστοποιεί εκτελεστέο δικαίωμα) και για να ξεκινήσει η διαδικασία επαρκεί ο ισχυρισμός του εντολέα σχετικά με την οφειλή της απαίτησης δυνάμει μιας νομικής βάσης. Πλησιέστερη στην διαδικασία έκδοσης διαταγής εκτελέσεως βάσει μη δικαστικού εκτελεστού τίτλου σύμφωνα με τον ΚΠολΔ (καταργ.) είναι η διαδικασία έκδοσης εντάλματος εκτέλεσης βάσει εγγράφου του αρ. 417 του ΚΠολΔ και η δυνατότητα ο δανειστής να ζητήσει από το δικαστήριο να διατάξει την άμεση εφαρμογή τους και να εκδώσει διαταγή εκτελέσεως. Από τα περιγραφόμενα χαρακτηριστικά της διαδικασίας βάσει εντάλματος φαίνεται ότι η διαδικασία βάσει εντάλματος προηγείται της διαδικασίας έκδοσης διαταγής εκτελέσεως που προβλέπεται στο άρ. 405-409 του ΚΠολΔ. Επομένως το ίδιο το ένταλμα εκτέλεσης συμπεριλαμβανομένου του εντάλματος εκτέλεσης βάσει εγγράφου δυνάμει του αρ. 417 του ΚΠολΔ (μη δικαστικός εκτελεστός τίτλος σύμφωνα με τον ΚΠολΔ που καταργήθηκε) είναι «εκτελεστός τίτλος» βάσει του αρ. 404 του ΚΠολΔ όταν έχει επιτραπεί άμεση εκτέλεση ή όταν το ένταλμα εκτέλεσης έχει τεθεί σε ισχύ. Εάν βασιζόμαστε στην δομή που έχει καθιερωθεί στον Αστικό Κώδικα θα προκύψει ότι στην εκτελεστική διαδικασία υπάρχουν δυο τύποι εκτελεστών τίτλων – έγγραφα βάσει του αρ. 417 του ΚΠολΔ και ένταλμα εκτέλεσης (που έχει τεθεί σε ισχύ ή για το οποίο έχει επιτραπεί άμεση εκτέλεση)! Ο στόχος του εντάλματος εκτέλεσης είναι να διαπιστωθεί «μη αμφισβήτηση» της απαίτησης. Αυτή η νομική έννοια μπορεί να προέρχεται από το αρ. 414 του ΚΠολΔ που δίνει τη δυνατότητα στον οφειλέτη να ασκήσει ένσταση γραπτώς σχετικά με το ένταλμα εκτέλεσης καθώς δεν υποχρεούται να αναφέρει αιτιολογία. Αυτή η δυνατότητα για προστασία του οφειλέτη είναι λογική συνέπεια από το ότι ο εντολέας ζητάει έκδοση εντάλματος εκτέλεσης μόνο βάσει του ισχυρισμού του ότι ορισμένο πρόσωπο χρωστάει. Σχετικά με αυτό το «απλό» ισχυρισμό ο οφειλέτης μπορεί να θέσει άλλο παρόμοιο ισχυρισμό – γραπτή ένσταση ότι δεν χρωστάει. Το ένταλμα άμεσης εκτέλεσης δίνει στον δανειστή το πλεονέκτημα ότι η ένσταση του εντάλματος άμεσης εκτέλεσης δεν σταματάει την εκτέλεση. Αυτό δικαιολογείται επειδή το ένταλμα εκτέλεσης βάσει του οποίου έχει εκδοθεί άμεση εκτέλεση βασίζεται σε έγγραφο δυνάμει του αρ. 417 του ΚΠολΔ. Η ύπαρξη τέτοιου εγγράφου δημιουργεί αξιοπιστία της ύπαρξης του εκτελεστέου δικαιώματος και «στηρίζει» την εκτελεστική δύναμη του εντάλματος εκτέλεσης και η αμφισβήτηση από την πλευρά του οφειλέτη δεν οδηγεί αυτομάτως σε λήξη της αναγκαστικής εκτέλεσης. Εν όψει των παραπάνω θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη η αναθεώρηση της δομής των εκτελεστών τίτλων  το οποίο υπήρχε κατά την ισχύ του ΚΠολΔ που καταργήθηκε. Ως εκτελεστοί τίτλοι στο πλαίσιο του ισχύοντος Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας θα πρέπει να εξετάζονται μόνον οι πράξεις που πιστοποιούν δικαστικά διαπιστωμένα απαιτήσεις που λαμβάνονται ως «μη αμφισβητούμενες» εφόσον ο οφειλέτης δεν έχει προστατευτεί έναντι εντάλματος εκτέλεσης μέσα στις καθορισμένες προθεσμίες (δηλαδή αυτή η μη αμφισβήτηση πρέπει τελικά να διαπιστωθεί με την βοήθεια του δικαστηρίου).       Οι καινούργιες λύσεις που έχει υιοθετήσει ο νομοθέτης και η «αποχώρηση» από τις καθιερωμένες δομές στην εκτελεστική διαδικασία οδήγησαν σε αντιφατικές ερμηνείες από την πλευρά των δικαστηρίων – σε σχέση με αιτήσεις που έχουν υποβληθεί για έκδοση διαταγής εκτελέσεως βάσει μη δικαστικών εκτελεστών τίτλων σύμφωνα με τον παλιό ΚΠολΔ (καταργ.). Για παράδειγμα κάποια τμήματα του Περιφερειακού δικαστηρίου της Σόφιας «σταματήσανε» ως μη επιτρεπόμενες τις διαδικασίες σε αιτήσεις για έκδοση διαταγών εκτελέσεως σχετικά με υποσχετική επιστολή, που έχουν υποβληθεί πριν την ημερομηνία θέσης σε ισχύ του ΚΠολΔ (01.03.2008). Τα τμήματα εξέφρασαν ως αιτιολογία την άμεση δράση και την αναδρομική ισχύ του Νόμου για την πολιτική δικονομία. Όσον αφορά τις εκκρεμούσες διαδικασίες μέχρι 01.03.2008 βάσει του αρ. 242 του ΚΠολΔ (καταργ.) πρέπει να εφαρμόζεται ο νέος ΚΠολΔ επειδή δεν έχει προβλεφθεί εξαίρεση από τις